Door: Jocelyn
Als kind dacht ik dat er geen vissen zwommen in de Noordzee. In zo’n donkere en kille zee zouden ze alleen maar tegen elkaar aan botsen. Vissen leefden alleen in tropische tandpasta kleurige zeeën die je vroeger als Windows screensaver had. Regelmatig denk ik hier nog over na als ik in het water lig: wat speelt zich af in het diepe water? De dark versie van Bikini broek uit Spongebob, waarin Plankton de wateren domineert? Finding Nemo in grijstinten? In dit artikel probeer ik een voorstelling te maken van de wereld onder onze surfboards – en wat het belang is van het behoud van de Noordzee.
Het grootste natuurgebied van Nederland
Disclaimer: hoe het er precies uitziet kunnen we natuurlijk nooit met zekerheid zeggen. We zijn mens en we kunnen de beleving van een vis niet reproduceren, hoe graag ik dat ook wel eens een keer zou willen meemaken. Daarnaast is pas negentig procent van wat zich onder het wateroppervlak afspeelt nog niet eens goed in kaart gebracht.
Gelukkig zijn er anno 2021 veel docu’s te bekijken over die overige 10%. Die tonen mij dat ik er niet eens zo ver naast zat. De Noordzee is alive, kicking en kleurrijk. Het moet daar wel levendig zijn, want er ‘wonen’ namelijk maar liefst 220 vissoorten. Van stekelrog tot zeebaars, zeehond, walvis en dolfijn. Om maar over de vogels, krabben, kreeften, schaal-, schelp- en andere weekdieren te zwijgen. En het mooie is: met 57.000 km² – ruim zestig keer de Veluwe – is het Nederlandse deel van de Noordzee ons grootste natuurgebied.
Onderwater taferelen
Wat voor mij goed is om te weten – mocht ik ooit een vis willen zien in de nabijheid van mijn surfboard – is waar alle vissoorten wonen in de Noordzee. Dan praten we niet over woonplaatsen zoals op het land, maar over dieptes en waterlagen. Gemiddeld is de Noordzee 94 meter diep, dus veel personal space.
We beginnen bij de bodem. Het grootste deel van de bodem bestaat uit zand en slib. Het is zowel de woonplaats als het dagelijkse avondeten van een hoop diertjes. Denk dan aan mosselen en oesters, slijkgarnalen, kokkels, gapers, wadpieren, zagers en draadwormen. Die graven zichzelf in door zich een weg door de bodem op te eten. Je vindt hier ook de meeste tong-, schol- en roggensoorten vinden we bijvoorbeeld op de bodem. Ook de kabeljauw gaat diep. Kleine kans dat ik de soort waarnaar ik ben vernoemd ooit levend en in het wild zal spotten.
Overigens is het niet overal op de bodem zo kaal. Meer in de richting van Engeland vind je complete onderwater bossen, waarin je planten tegenkomt met rubberachtige bladeren van wel twee meter hoog. Deze planten – ook wel kelp genoemd – groeien als bomen in de zee, richting het zonlicht. Ook liggen er duizenden scheeps- en vliegtuigwrakken als ware tijd capsules verspreid op de Noordzeebodem en vind je spectaculaire onderwater ravijnen.
Noordzee door Tomas grootveld, Vlieland, zomer 2021. Bron: https://tomasgrootveld.com.
Ga je meer naar de oppervlakte, dan vind je haringen en makrelen. Die leven in de bovenste waterlaag, meestal met een hele hoop tegelijk in grote scholen, bestaande uit miljoenen vissen. Even een zijspoor: hoe vissen bewegen is eigenlijk enorm boeiend. Het krioelt, het strompelt over de bodem, het drijft. Vooral als je je realiseert dat water in essentie niet beweegt en een vis zich driedimensionaal kan verplaatsen: omhoog, omlaag, naar voren, naar achter. Sommige vissen zijn snel en atletisch, andere zijn lomp en sloom. Vissen die leven in scholen gebruiken de snelheid van anderen om te bewegen. Kwallen bewegen niet eens, die zweven gewoon mee met de stroming. Ook een way of life.
Ook zijn er vissen die vinden dat ze recht hebben om zich te bewegen in zowel de dieptes als de oppervlakten. De gevaarlijke koningen en koninginnen van het waterrijk. In onze eigen Noordzee wonen er namelijk maar liefst negen soorten haaien: van de kleine, veel voorkomende hondshaai tot aan sporadisch zelfs de gigantische reuzenhaai, de een-na-grootste vis ter wereld. Met een lengte negen meter lang glijdt hij met een zekere statigheid en onverstoorbaarheid door het water. Gelukkig is hij meer geïnteresseerd in plankton dan in ledematen van mensen, zoals de meer tropische haaiensoorten.
Er is trouwens wel een gemene deler die al deze schepsels hebben, en dat is dat ze zout water schepsels zijn. Als vis moet je dus speciaal zijn om in de Noordzee te wonen. Gooi daarom dus nooit een goudvis in de Noordzee, die droogt uit en overleeft het niet. Een tonijn is ook geen goed idee, die zwellen op en ontploffen in het water. Wellicht vanzelfsprekend, maar toch het melden waard.
De Noordzee is economisch systeem
Dat ik de Noordzee kil vond als kind, is overigens niet heel raar. Dat lijkt zo vanaf het land, omdat de Noordzee bekend staat om haar industriële waarde. Het is een van de drukste zeeën ter wereld en een plek waar elke vierkante centimeter minstens driedubbel wordt gebruikt. Honderden schepen doorkruisen de Noordzee elke dag. Vissers vangen er hun vis. Er wordt naar olie en gas geboord. Er wordt zand gewonnen. Windparken schieten uit de lucht. Vanaf de kust lijkt het erop dat de wateren dus jarenlang vooral economisch gebied zijn.
Ooit was onze onderwaternatuur nog veel rijker. Denk dan aan dolfijnen, walvissen en nog meer haaien. Helaas is dat bij weinig mensen bekend omdat vlak voor de Tweede Wereldoorlog er enorm veel soorten verdwenen. En dat is nog steeds zo. Alleen al in de periode 1990-2015 is de Living Planet index (LPI) van de Noordzee met 30 procent afgenomen. Waarom dit zo is, ligt voor de hand: overbevissing. Zo’n dertig soorten worden commercieel bevist. En niet eens voor onszelf. Van de Noordzeevis die in Nederland aan wal wordt gebracht, wordt 90% geëxporteerd. Omdat dit al jarenlang steevast gebeurt, heeft dit grote gevolgen gehad voor het leven onderwater.
Noordzee door Tomas grootveld, Vlieland, zomer 2021. Bron: https://tomasgrootveld.com.
Een gezonde zee
Het is inmiddels een dooddoener, maar wel wat het is. Er blijft weinig van deze onderwaterwereld over als er niets verandert. Een gezonde zee is niet alleen belangrijk voor deze schepsels, maar ook voor ons. Met de enorme stromingen – van de tropen tot aan de polen – zijn oceanen en zeeën bovendien de motor achter onmisbare, mondiale systemen. Want, niet het tropisch regenwoud, maar het plankton in onze zee is de belangrijkste leverancier van zuurstof. Voor ons drinkwater, ons weer, het klimaat, veel van ons eten en zelfs de lucht die we inademen, zijn we afhankelijk van de zee.
De Noordzee kent een lange geschiedenis in welk bedrijf, instituut, land of heerser recht heeft op het gebruik van de wateren. Je kunt geen muren op de Noordzee bouwen. Dit maakt natuurbescherming niet zo eenvoudig. Ecologen hebben gelukkig een positieve noot. De Noordzee staat bekend om zijn veerkrachtigheid. Er is namelijk één ding waar zeedieren in uitblinken en dat is voortplanten en grote hoeveelheden. Vissen leggen duizenden eitjes, schelpdieren zoals oesters zelfs miljoenen. Ecologen voorzien een relatief snelle herstelperiode als we een manier weten te vinden om de zee wat meer met rust te laten.
Overigens waren we deze zomer live getuige hiervan. Het was broedseizoen en voor de Surfana surfschool in Bloemendaal troffen we één grote invasie aan drillerige babykwallen aan. Toen vond ik dat irritant, nu denk ik: go out there kwal, plant je maar voort en laat je niet kisten. Je bent belangrijk. Doe alsof ik als mens niet besta. En gelukkig is er sinds 2020 een mooi beleid gekomen dat dit ook probeert na te streven. In het ‘Noordzee akkoord’ hebben de overheid, milieuorganisaties, visserijen, defensie en andere belanghebbenden afspraken gemaakt om de bodem van de zee echt met rust te laten.
Wil je niet op mijn woord geloven? Snap ik, want ik schrijf ook maar hoe ik het me voorstel. Voor een impressie van de rijkdom van de natuur in de Noordzee, bekijk eens de trailer van ‘De Wonderen van de Noordzee’.